Εθισμένοι στην Πληροφόρηση;

Σίγουρα στις μέρες μας και ακόμα περισσότερο στην περίοδο που διανύουμε η ανάγκη για πληροφόρηση γίνεται όλο και πιο επιτακτική καθώς το άτομο επιζητεί καταφύγιο στην γνώση μέσα από την πληροφορία και την πληροφόρηση. Οι περισσότεροι άνθρωποι κάτω από περιόδους έντονου στρες αλλά και ανασφάλειας αποζητούν να έχουν κάποια αίσθηση ελέγχου. Αυτή είναι μια ψυχολογική διαδικασία, όπου το άτομο χρησιμοποιεί προκειμένου να νιώσει κάποια ανακούφιση, ασφάλεια, συλλογικότητα και το αίσθημα του ανήκειν σε έναν κόσμο που κατά τ' άλλα φαντάζει απρόσιτος, μεγάλος και πολλαπλώς χαοτικός και επικίνδυνος. Ομως, η έμμονη ενασχόληση με την πληροφόρηση, μπορεί να παρουσιάζεται ως ένας παθολογικός μηχανισμός άμυνας που έχει ως στόχο να παρασύρει το άτομο σε ένα κόσμο που ξεμακραίνει από τις πραγματικές του ανάγκες και επιθυμίες. Η “πληροφοριομανία” και η “πληροφοριολαγνεία” είναι εδώ για να μείνουν, καθώς η κοινωνία μας εξελίσσεται προς μια κατεύθυνση απόλυτης σύνδεσης με την πληροφόρηση κυρίως μέσα από το ίντερνετ. Έτσι και οι άμυνες μας αλλά και ο τρόπος ζωής, τροποποιούνται ώστε να προσαρμοστούμε στα καινούργια δεδομένα.

Αυτή λοιπόν η προσαρμογή μπορεί να έχει και αρνητικά και παθολογικά στοιχεία.

Είναι αλήθεια ότι η εικόνα της πραγματικότητας είναι αρκετά παραμορφωμένη ειδικά στην δεδομένη χρονική στιγμή, όχι μόνο για την χώρα μας αλλά παγκοσμίως και αυτό αφορά τις οικονομικές-κοινωνικές-πολιτικές εξελίξεις που όλους μας αφορούν. Έτσι λοιπόν το έδαφος είναι πρόσφορο για παραπληροφόρηση, για μαζικό έλεγχο μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα και την χρήση της τεχνολογίας γενικότερα. Η πλειοψηφία των ανθρώπων και ειδικά των νεότερων σε ηλικία, χρησιμοποιούν την πληροφορία με ένα εξιδανικευμένο τρόπο, γίνονται ειδικοί σε χρόνο μηδέν εύκολα και χωρίς ευθύνες. Οι όροι, οι έννοιες, οι λέξεις, καθιστούν όλους ειδικούς με μεγάλη ευκολία και έπαρση. Στην διαδρομή της, η πληροφορία χάνει την σύνδεση με τον εμπνευστή της και πολλές φορές μέσα από τα δίκτυα επικοινωνίας παραμορφώνεται αλλοιώνεται, γιγαντώνεται, και όλοι μας γινόμαστε κάτοχοι της, μα κανένας δεν την ορίζει. Αυτή η μαζικότητα αλλά και η ταχύτητα που μεταδίδεται η πληροφορία δεν αφήνει περιθώρια για έλεγχο αλλά αντίθετα δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι γνωρίζοντας ορίζουμε και το μέλλον μας. Φυσικά, κάτω από αυτή την αίσθηση παντοδυναμίας που αισθάνεται το άτομο μπορεί να κρύβονται συναισθήματα φόβου, ανασφάλειας, αδυναμίας, ανημπόριας. Από την άλλη, σαφώς η πληροφόρηση είναι απαραίτητη, αρκεί ο καθένας από εμάς να μπορεί να προστατεύσει τον εαυτό του από τις κακοτοπιές.

Η πληροφορία είναι ένα παρακλάδι της γνώσης. Η γνώση ανέκαθεν όριζε τον ανθρώπινο νου και ευθύνεται κατά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό για την εξέλιξη του. Το αίσθημα του ανικανοποίητου, είναι πολλές φορές κινητήριος δύναμη για τον άνθρωπο. Μας παρασύρει σε ένα παιχνίδι που αναζητούμε τους κανόνες του συνεχώς. Έτσι, για να μην επαναπαυόμαστε ποτέ. Ο άνθρωπος σίγουρα έχει πολλές ανάγκες μα ακόμα περισσότερες επιθυμίες που συνεχώς ψάχνει να βρει τρόπους να τις ικανοποιήσει. Οι παρορμήσεις του ατόμου συνδέονται με τον έρωτα και τον θάνατο τα δυο μεγάλα ζητήματα της ύπαρξης μας και έτσι οποιαδήποτε λειτουργία μας, κάπως, συνδέεται με αυτή την ανθρώπινη κατάσταση. Όταν μιλάμε για την χρήση ή κατάχρηση της πληροφόρησης, για ”εμμονή,” για “πληροφοριολαγνεία” τότε αναμφισβήτητα μιλάμε για παρόρμηση, μιλάμε για ψυχικές καταστάσεις που συνδέονται με κομμάτια του εαυτού που αποζητούν την ευχαρίστηση ανεξαρτήτου κόστους ή την καταστροφή με οποιοδήποτε τίμημα. Αυτή είναι η δύναμη της παρόρμησης.

Οι εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης, το ίντερνετ, τα έξυπνα τηλέφωνα κλπ, δημιουργούν συνθήκες ευκολίας και προσβασιμότητας σε ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών, σύνδεση με ένα μεγάλο αριθμό ατόμων μεταξύ τους, με τον κόσμο ολόκληρο και αυτό σίγουρα είναι σπουδαίο και επαναστατικό. Από την άλλη, η αμεσότητα στην ικανοποίηση αυτής της δίψας για πληροφόρηση, για κοινωνική δικτύωση, για επίδειξη, για προβολή σίγουρα παραπέμπει σε ένα ψυχολογικό μοντέλο ναρκισσισμού. Η επιθυμία για θαυμασμό, για αποδοχή, ικανοποιούνται επιφανειακά από τα μέσα αυτά που υπόσχονται στους χρήστες τους τα ”δεδομένα δεκαπέντε λεπτά δημοσιότητας” κατά τον Andy Wαrhol. Όλοι μπορούν να γίνουν ότι θέλουν, για όσο θέλουν, κάτω από το πέπλο της ανωνυμίας, της δανικής περσόνας, χωρίς καμία ευθύνη. Είναι δελεαστικό. Είναι βέβαιο ότι τα μέσα αυτά από μόνα τους είναι έξυπνα και άρα οι χρήστες τους ταυτίζονται και εθίζονται στα χαρακτηριστικά του ίδιου του μέσου.

Ο οποιοσδήποτε εν δυνάμει είναι επιρρεπής σε μια συμπεριφορά εθισμού, για τον απλό λόγο ότι κάθε άτομο ψάχνει για την ευχαρίστηση και την ικανοποίησή του. Αυτή η λειτουργία είναι ενδογενής, όμως σίγουρα κάποιοι ψυχολογικοί τύποι ατόμων είναι πιο ικανοί υποψήφιοι για μια τέτοια εξέλιξη. Για παράδειγμα οι ναρκισσιστικές προσωπικότητες διψούν για αναγνώριση και δημοσιότητα, οι οριακές προσωπικότητες θριαμβεύουν καθώς καταλύονται τα όρια, οι παθολογικά ανασφαλείς επιβεβαιώνουν τις δυσοίωνες σκέψεις τους, τα άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση αναζητούν ανακούφιση στην μαζικότητα, οι διαστροφικές προσωπικότητες ικανοποιούν κάθε τους διαστροφή συχνά χωρίς συνέπειες. Οι ιδεοψυχαναγκαστικοί τύποι έλκονται από την ψευδαίσθηση του ελέγχου και της παντοδυναμίας που τους τάζεται. Οι καταθλιπτικές προσωπικότητες κρύβουν την μελαγχολία τους σε ένα ψηφιακό χώρο μιας εικονικής πραγματικότητας που φαντάζει πιο χαρούμενη πιο χρυσοποίκιλτη. Βέβαια ας μην ξεχνάμε ότι τα πράγματα στην ψυχολογία των ανθρώπων είναι εξαιρετικά πολύπλοκα και οι γενικεύσεις ή οι κατηγοριοποιήσεις δεν αποδίδουν την αλήθεια. Όμως είναι βέβαιο ότι ορισμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας καθιστούν κάποια άτομα πιο ευάλωτα και πιο αδύναμα στην αντίσταση κατά του “εθισμού”.

Τον πρωταρχικό ρόλο στον τρόπο που το κάθε άτομο ορίζει τον εαυτό του, τις ανάγκες του και τα μέσα που θα χρησιμοποιήσει για να εκφραστεί, παίζει η οικογένεια του, τα βιώματα του και οι εμπειρίες που έχει αποκομίσει. Ένα ασταθές οικογενειακό περιβάλλον, οι τραυματικές εμπειρίες, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η ελλειπής κοινωνική μόρφωση, η μοναξιά, η αποξένωση, οι προβληματικές οικογενειακές σχέσεις εντείνουν ένα πρόβλημα ή ακόμα και το δημιουργούν. Για παράδειγμα, ο εθισμός στο διαδίκτυο και στα έξυπνα τηλέφωνα φαίνεται να μεγαλώνει όλο και περισσότερο στους έφηβους που είναι οι πιο επιρρεπείς και οι πιο ευαίσθητοι στον εθισμό. Η επιθυμία τους για ταύτιση με εικόνες δυνατές, με φιγούρες εξουσίας, με χαρακτήρες ατρόμητους και παντοδύναμους τους καθιστά εξαιρετικά ευάλωτους. Πρέπει να καταλάβουμε ότι πολλά διαμορφώνονται μέσα στα πρώτα χρόνια της ζωής μας και τον κυρίαρχο ρόλο σε αυτή την διαμόρφωση έχουν οι γονείς, το ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον, αλλά και το σχολείο και οι δάσκαλοι.

Είναι πολλές οι μαρτυρίες των ασθενών μου για τρομοκρατία μέσα στην οικογένεια,για κακοποίηση μέσα στο σχολικό περιβάλλον, που τους έχει ακρωτηριάσει ψυχικά. Οι εμπειρίες στα παιδικά, εφηβικά χρόνια καθορίζουν για τα άτομο την μετέπειτα εξέλιξη του, την τυχόν παθολογία του, τα ταλέντα του, τις ανάγκες και τις επιθυμίες του. Η υπερβολική ανάγκη του ατόμου για ταχύτατη πληροφόρηση, για παγκόσμια δικτύωση για άμεση ικανοποίηση είναι εδώ για να μείνει. Εν μέρει, ενισχύει την ανάγκη για μια ταυτότητα που πλέον είναι πολυπολιτισμική και εμπλουτισμένη με στοιχεία που είναι ενδιαφέροντα και συναρπαστικά. Το περίπλοκο σε αυτή την υπόθεση είναι ότι δύσκολα κάποιος βάζει τα όρια ενώ εύκολα τον καταπίνει το μέγεθος του διαδικτύου και της πληροφόρησης. Χρειάζεται γερές βάσεις για να αποκωδικοποιήσει τα μηνύματα και αντί να χαθεί, να δημιουργήσει και να συνθέσει τα δικά του όνειρα τις δικές του εικόνες, να εκφράσει την μοναδικότητα του. Τα εφόδια και τα σωστά εργαλεία είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την σωστή χρήση οποιουδήποτε μέσου.

Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι το πρόβλημα δεν είναι η πληροφόρηση αλλά ο τρόπος που κάνουμε χρήση αυτής της πληροφόρησης. Η υπερβολική ενασχόληση με το ίντερνετ, τα κοινωνικά δίκτυα, ή γενικότερα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ψάχνοντας την κατάλληλη, σωστή, πιο αληθή, πιο εντυπωσιακή πληροφορία μπορεί να προκαλέσει κάποιου είδους εθισμό. Οι συμπεριφορές των ανθρώπων εύκολα τροποποιούνται ανάλογα με τις εσωτερικές τους διαθέσεις. Για παράδειγμα όταν το άτομο δεν έχει ασφάλεια, σταθερότητα, συναισθηματική πληρότητα τότε εύκολα μπορεί να αναπτύξει εξαρτητική συμπεριφορά. Το καλύτερο αντίδοτο για τον εθισμό και την εξάρτηση, είναι σε όλες τις περιπτώσεις, η δημιουργία ουσιαστικών σχέσεων με τους άλλους. Η οικογένεια, οι σύντροφοι,οι φίλοι, οι συγγενείς είναι πηγές αγάπης, φροντίδας, αποδοχής. Όλοι μας χρειαζόμαστε ανθρώπους να ακουμπάμε, να μας κατανοούν, να συμμερίζονται τις δυσκολίες μας, τον κόπο μας, τα άγχη μας. Τις περισσότερες φορές αυτοί θα είναι και εκείνοι που πρώτοι θα παρατηρήσουν την αλλαγή μας και τις τυχόν παράξενες συμπεριφορές μας. Συνήθως αυτοί θα έχουν το θάρρος να μας επιστήσουν την προσοχή ότι έχουμε πρόβλημα και ότι κάτι πρέπει να κάνουμε για αυτό. Η ενασχόληση με ενδιαφέροντα έξω από το σπίτι, χόμπι και συμμετοχή σε δραστηρότητες με άλλους, η δημιουργικότητα και η επικοινωνία είναι μερικά αντίδοτα στην όποια εμμονή. Η ενημέρωση πάνω στα αποτελέσματα που μπορεί να έχει η κατάχρηση ενός οποιοδήποτε μέσου, μας αφορά όλους, με έμφαση στους γονείς και το σχολείο. Φυσικά, η κατανόηση των πραγματικών μας αναγκών είναι μια βασική προϋπόθεση για μια ισορροπημένη ζωή. Σίγουρα η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία. Όμως, το να ζητάμε βοήθεια είτε από ειδικούς είτε από το κοντινό μας περιβάλλον είναι ένδειξη ωριμότητας. Ας μην το ξεχνάμε..

Νόρα Κοντοστεργίου
Ψυχολόγος-Ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια
B.A., Pg. Dip., M. Clin,.Sc
Ηγίου 6-10, Θησείο 11851, Αθήνα
Τηλ: 210 3427425 – 6974818255
E-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.